TRADISI DANDANGAN

TRADISI DANDANGAN SAKA KUDUS SING AREP PADHA KARO DUGDERAN SAKA SEMARANG

            Tradisi Dandangan asale saka Kudus. Asal mulane dandangan dimulai saka jaman Wali Songo utawa jaman Raden Ja’far utawa lewih dikenal Sunan Kudus. Pas wektu kuwi arep Ramadhan ing sekitare Masjid utawa Menara Sunan Kudus para pedagang kumpul-kumpul njajake dagangane. Nurut tokoh utawa para ulama tradisi dandangan nduweni asal usul sing sebenere. Konon ceritane ing jaman mbiyen sekitare tahun 450-an masyarakat Kuduskumpul-kumpul ana ing ngarep Menara Masjid “Al Aqsha” sing saiki wis popular karo sebutan Masjid “Menara” Kudus, nunggu pengumuman awal poso Ramadhan saka Syeikh Dja’far Sodiq (sing wis dikenal karo sebutan Sunan Kudus). Sawise keputusan awal poso kuwi disampekake karo Kanjeng Sunan Kudus, bar kuwi dithuthuk beduk ing Masjid Menara Kudus, “dang-dang-dang”, kaya ngono kuwi munine. Saka swara beduk kuwi, metu istilah dandangan tradisi kota Kudus. Ana maneh sing nduweni pendapat nurute kanca sing asale saka Kudus yen tradisi dandangan awale kanggo ngrungokake swara bedug ing masjid menara Kudus sing konon ceritane bisa muni dewe tanpa dithuthuk. Tradisi dandangan saiki dimulai 15 duna sakdurunge bulan Ramadhan teka lan puncake sedina sakdurunge poso.

            Panggonane dandangan ing sekitare menara Kudus sampek alun-alun simpang pitu ning ..sampek pasas jember. Ing sekitarane kana, yen wis mulai wengi ana pedagang-pedagang sing njajakake dagangane. Dandangan dimulai saka jam 16.30-17.00, ing jam kuwi wong-wong wis pada mulai teka. Ora mung wong Kudus sing teka ing dandangan, nanging wong-wong luar Kudus kaya Demak, Jepara, Pati, lan Grobogan. Wong-wong sing luar Kudus kuwi pada pengen ngerti tradisi dandangan kuwi kaya piye, mergane dandangan ana ing Kudus rame banget sampek dalane ing sekitar masjid menara kudus macet. Ya ora mungkiri yen dalane macet, para warga Kudus lan sekitare pada antusias ngrayakake tradisi dandangan sing wis dadi adate Kudus.

            Ing njerone dandangan kuwi sing pada adol maneka warna. Saka pangan, assesoris, sampe sandangan ana ing kana. Yen panganan sing kas ana ing dandangan biasane arum manis, pancen kuwi panganane cah cilik, nanging kadang sing wis gedhe-gedhe ya doyan panganan kuwi. Panganan sing awit mbiyen ana ing dandangan samapek saiki y isih wae ana. Rasane sing khas nggawe kangen mangan kuwi, soale yen ora ana dandangan golekane panganan kuwi angel. Ora sembarang nggon ana arum manis kaya ngono. Yen ndelok cara gawene arus manis rasane seneng, merga apik. Sing bahan dasare saka gula kuwi dpanaske terus nunggu gulane ngembang bar mung diubet-ubete ning kertas sing wis digulung kaya sada. Sakliyane arum manis ana panganan sing umum ing masyarakat kaya mie ayam, bakso, tahu gimbal lan liya-liyane. Ora ketinggalan ning kana ya ana sing adol panganan kerak telur. Kerak telur kuwi ora asli saka Kudus nanging asli saka betawi, nanging ya dijajake ing kana.

            Ing dandangan kuwi sakliyane adol panganan utawa sandangan ya ana dolanan-dolanan khas dandangan. Dolanan kuwi ya anane mung yen ana dandangan. Umpaman kaya omah setan, tong setan, sarang manuk lan liya liyane. Omah setan kuwi sarana dolanan sing medeni nggo banget. Saka suarane wis medeni, saka kadohan ambune menyan. Yen nduwe nyali gedhe ya mangga dha nyobao. Sing wis ngrasakake bakal ngerti medenine ing njero omah setan. Setan dadi-dadinan sing ana ing njero omah setan kuwi senengane nggoyak wong sing mlebu ing kana. Marakke ning ati nratap. Yen mlebu karo kanca-kanca bakalan seru. Tikete paling 5000 sampek 7000. Tong setan sarana dolanan sing nguji nyali banget, sing main ing tong setan kudu nduwe nyali sing gedi. Tong setan kuwi sarana tontonan motor sing muteri kaya tong ngono tapi nggawene saka papan sing ditata menduwur sampek kaya bentuk tong. Saka kadohan swarane wis banter banget yaiku suara motor sing nganggo kelapot brum. Dolanan sarang manuk kuwi saranan dolanan sing bentukane bunder gedi, mlakune muter munggah terus mudun. Ing bunderan kuwi ana sarang-sarang sing bentuke kaya sarang manuk terus dijenengi sarang manuk merga bentukane padha karo sarang manuk asline. Yen numpak sarang manuk atine sir-siran merga sansoyo suwe sansaya cepet, nanging yen wis ana ing dhuwur enak, bisa ndelok pemandangan kota kudus. Apa meneh yen bengi-bengi ndelok lampu-lampu kota sing padha gemerlap ing tengahing wengi. Rasane seneng lan tentrem bisa ndelok pemandangan kaya ngono kuwi. Sakliyane sarana dolanan telu kwi isih ana akeh, nanging sing dadi khas ya mung telu kuwi.

            Sakliyane sarana dolanan, ing tradisi dandangan ana sing adol dolanan kaya gangsing, dolanan sing kanggo masak-masakan lan kapal-kapalan sing mlakune nganggo lilin. Dolanan kuwi ket mbiyen ana nganti saiki. Dolanan masak-masakkan biasane digawe saka lemah sing dibentuk dadi piranti kanggo masak-masakan. Biasane cah cilik-cilik padha seneng tuku kaya ngono kuwi. Yen dolanan kapal-kapalan, bisa mlaku dewe yen ing jerone kapal disumeti lilin. Dijarke bisa mlaku dewe, bisa mandheg yen liline wis entek.

            Kaya ngono sing jenenge tradisi Dandangan ana ing Kudus. Ora beda adoh karo tradisine Semarang. Yen Semarang arane dudu dandangan nanging dugderan, Nanging sak padha-padhane tradisi mesthi ana bedane. Tradisi dandangan ana ing Kudus penutup biasa wae. Yen Semarang ora mung biasa wae, nanging ana Festival warak ngendhok sing dadi maskote kota Semarang.

            Sakdurunge bahas warak ngedhok, ing kene arep bahas asal usule tradisi dugderan ing Semarang. Dugderan kuwi festival kango nandai mulaine ibadah poso ing bulan Ramadhan sing diadakake ing Kota Semarang. Perayaan iki dimulai wektu masane kolonial lan dipusatke ing daerah Simpang Lima. Perayaan dibuka karo wali kota lan dimeriahake karo mercon lan kembang api. Dugderan dingo sarana hiburan ya dinggo sarana dakwah Islam. Tradisi dugderan kuwi asale saka Semarang. Jeneng dugderan kuwi asale saka dug lan der. Dug kuwi dijupug saka bedug mesjid terus nek ditabuh ping pirang-pirang dinggo tanda tekane awal wulan Ramadhan. Yen der asale saka swara dentuman meriam sing disulutke bareng-bareng karo tabuhan bedug. Tradisi dugderan wis dadi semacem pesta rakyat.

            Tradisi sing umure ratusan tahun iki terus bertahan ing tengah perkembangan jaman modern. Biasane digelar kira-kira siji sampek rong minggu sakdurunge poso dimulai. Mergane wis suwe tradisi Dugderan iki dadi semacem pesta rakyat, kaya tari japin, arak-arakan (karnaval) sampek tabuh bedug karo Walikota Semarang, nanging proses ritual (pengumuman awal poso) tetep dadi puncak dugderan.

            Ben tetep mertahanke suasana sing padha jamane mbiyen dentuman meriam saiki diganti karo swara-swara mercon utawa bleduran. Bleduran kuwi digawe saka bongkahan wit sing dibolongi bagian tengahe kanggo ngasilake swara kaya meriam.

            Anane upacara Dug Der kuwi suwe suwe narik perhatiane masyarakat Semarang lan sekitare. Kuwi nyebabake tekane para pedagang saka daerah-daerah liya sing ngadol macem-macem panganan, minuman lan dolanan kanggo cah cilik-cilik sing digawe saka lempung kayata celengan gerabah, dolanan saka bamboo (seruling lan gansingan) lan dolanan saka kertas (Warak Ngendog).

            Pelaksanaanne dugderan saiki wis berubah, ora kaya jaman biyen maneh. Yen biyen dugderan dipusatake ing sekitare Mesjid Kauman lan Pasar Johar saiki dipindah ana ing mburine Mesjid Agung Jawa Tengah. Perpindahan iki tujuane dinggo nyediake lahan kanggo para pedagang sing setiap tahune meningkat lan dinggo ngurangi macet ana ing sekitare Mesjid Kauman lan Pasar Johar, nanging tujuane durung bisa tercapai. Malah dadine dalane tambah semrawut lan macet ana ing ngendi-ngendi. Durung ana solusi sing signifikan kanggo ngatasi masalah iki.

            Saiki dugderan ora mung kanggo ritual agama sing mung ngrungokake wara-wara awale poso Ramadhan. Nanging luwih saka kuwi, dugderan saiki dadi aktifitas sosial ekonomi. Ing sepanjang dalan anane dugderan kebak wong-wong sing pada adol aneka dagangan, saka panganan, sandangan, dolanan lan sing liyane. Ora ketinggalan sarana dolanan kayata tong setan, omah setan, sarang manuk lan sing liyane. Isine dugderan ora bedo adoh kari dandangan sing ana ing Kudus. Garis besare pancen isine pasar malem kuwi ya mung kaya ngono. Nanging masyarakat padha antusias lan melu ngrayakake tradisi dandangan ana ing Kudus utawa tradisi dugderan ana ing Semarang.

            Wong-wong sing padha mara ing dugderan ora maneh nduweni kepentingan kanggo nyambut tekane wulan Ramadhan, mergane saiki pas wektu netepake wulan Ramadhan wis akeh disiarake ana ing media. Pengunjung sing pada mara ing dugderan ora kabeh agamane islam, merga kuwi ora maneh nduweni kepentingan langsung karo tekan wulan Ramadhan. Akeh-akehe sing teka ing dugderan mung kanggo belanja, mlaku-mlaku lan nikmati ramene dugderan.

            Acara panutupan dugderan seng arep di gelar mulai saka daerah Balai Kota lan berakhir ing Masjid Agung Jawa Tengah. Acara karnaval iki dimeluni karo beragam pihak saka Kota Semarang. Ing acara iki pengunjung bisa nyasikake Warak Ngendog. Warak Ngendog iku kewan imajinir sing duweni awak kaya kambing sikile papat nanging sirahe naga. Warak Ngendog ing acara iki digawe  saka kertas warna warni. Warak Ngendok dipikul kira-kira wong loro sampek wong papat tergantung gedhe cilice warak sing digawe.Warak Ngendok sing wis dipikul terus di arak sesuai karo dalan sing wis disepakati.

            Ora mung kuwi, acara iki dimeriahake karo pawai kembang manggar. Kembang manggar kuwi sebutan kanggo kembang klapa. Ing jogja manggar kuwi dimanfaatke kanggo bahan pembuatan gudeg, gudeg kuwi jenengge gudeg manggar. Nanging aja dibayangke yen kembang manggar ing acara iki kanggo gudeg jogja. Kembang manggar sing dimaksud ing acara iki, digawe saka kertas warna warni terus diubet ubetke ing sada sampe dadine kaya manggar asli.

            Mangkana tradisi dandangan ing Kudus sing arep padha karo tradisi dugderan ing Semarang. Bedane ana ing pembukan lan penutupe acara masing masing. Yen dandangan ana ing Kudus kuwi pembukaan lan penutupe biasa wae. Nanging yen ning Semarang Pembukaane wae wis meriah banget. Saka Walikota sampek staf stafe melu turun tangan kanggo meriahe acara kuwi. Ora mung kalangan pejabat sing turun tangan nanging pihak Walikota gawe acara gedhen sing dimeriahe sampek 16 kecamatan sing ana ing Semarang. Dimeluni saka SD, MI, SMP, MTS, se-UPTD. Ing njerone acara isine macem-macem budaya. Sampe penutupe dugderan Walikota turun tangan, acarane ora mung biasa.Penutupan acara dugderan ora semeriah pembukaane. Dalan-dalan ditutup kanggo nglacarake acara prosesi pembukaan lan penutupan acara dugderan. Wong-wong sing kerjo kantoran ana ing Balaikota, ora diintokke parkir sembarang, ben ora ngganggu dalan sing arep dilewati kanggo arak-arakan.